Leiderschap in het onderwijs

“Ik voel me machteloos door het gedrag van scholieren, maar ook dankzij onderbezetting en het gebrek aan van collega’s. Ik ben uitgeput, ziek en weet niet meer wat ik moet doen!“

Leiderschap in het onderwijs

Leiderschap in het onderwijs kan veel beter worden ontwikkeld. In een werkwereld waarin de prestatiedruk om te voldoen aan externe verwachtingen enorm is, is het niet moeilijk om je als professional te verliezen in eisen om je baan te behouden.

Als begeleidingskundige begeleid ik professionals in trajecten zoals Marieke. Zij verlangde naar meer betekenis zowel privé als in haar werk. Marieke, een ervaren docent wiskunde op het VMBO, voelde al jaren een prestatiedruk om aan alle verwachtingen van de organisatie te blijven voldoen.

Onder de drijfveren waarmee ze ooit begon met dit werk, stapelde zich een ophoping van stress op vanwege alle tegenslagen. Scholieren gedroegen zich meer en meer grensoverschrijdend en dit leidde uiteindelijk bij haar tot gezondheidsklachten.  Ze kreeg de diagnose van ziekte van Crohn plus een diagnose van beginnende artrose. Marieke is 43 jaar.

De leiderschap tools om regie over haar situatie te krijgen ontbraken nog. Zo verloor zij de grip op haar positie en levenslust als persoon. Collega’s worstelden bij navraag met hetzelfde thema. Het ontbreken van de juiste tools om zichzelf en haar klachten binnen de context wat dieper te begrijpen, deed Marieke belanden in een zoektocht om heimelijk wel te willen veranderen.  De klachten lieten dit niet langer toe.

Door verbinding te maken bij mij met haar echte verlangens, kon Marieke een eerste stap maken. In deze blog vertel ik je het verhaal van Marieke én daarna van haar collega’s plus hun  gezamenlijke zoektocht naar meer persoonlijk leiderschap. Daarbij lukte het om hun behoeften zowel in dienst te stellen van zichzelf als wel de organisatie.

Verbeterde relaties in het onderwijs door leiderschap

Binnen haar individuele begeleidingstraject kwam de enorme impact van presteren naar voren, met name naar collega’s toe. Ze was zichzelf kwijt geraakt. De norm binnen het team was zo ver opgeschoven, dat niemand meer  ophef maakte over grensoverschrijdende  scholieren. Iedereen was murw.

Naarmate Marieke meer inzichten vergaarde over haar eigen waarden en daarvoor ook durfde te gaan staan, begon ze  assertiever op te treden. Ook naar scholieren. Haar klachten verminderden best wel snel. Ruimte.

Deze vorm van regie pakken werd zeker opgemerkt door haar collega’s, die zich daardoor gestimuleerd voelden om ook aan innerlijk leiderschap te werken. Ook haar relaties op privévlak verbeterden, doordat ze trouwer werd aan zichzelf en haar diepe verlangen om meer te voldoen aan haar eigen wensen. En minder klachten te ervaren.

Ik motiveerde haar om opgedane ervaringskennis te delen met haar collega’s, wat leidde tot enthousiasme binnen het team. Later meldden zij zich samen bij mij aan voor een traject van een team coaching van 10 sessies over een heel jaar. De leiding ging akkoord.

Zij werkten  in mijn leeromgeving, waarbij spanningsmomenten werden gezien als leermomenten. De mate waarop je om kunt gaan met spanning bepaalt de manier waarop je leven loopt. Ze concludeerden dat ze dat niet wisten. Ze werkten dus aan een andere mindset  – meer onderzoekend – en daardoor ontspanden zij zich werkelijk. Durfden, toonden lef. Gezondheid eerst. Zij onderzochten ook hun gebrek aan vaardigheden, begrepen ook het gebrek aan bewustzijn daar over en verbonden zich op die manier nogal sterk met elkaar.

Inspiratie – zelfexpressie en creativiteit verkennen

Mijn inspiratie is om te werken met een quote.

Are you a human doing or a human being?

The difference is that the mind is more about doing, and the soul more about being.

Wanneer je het leven ziet als iets wat je moet oplossen, omdat je tegenslag ziet als een probleem, is het gevolg dat je jezelf niet meer ontwikkeld vanuit je (grote) potentieel. We worden echter wel zo opgevoed.

Dat vormt een probleem.

Je kunt eenvoudigweg weinig oplossen met je hoofd. Het leven wordt op die manier te ingewikkeld en te weinig doorleefd. Maar jij bent wel de regisseur ervan. Hoe moet je dit dan fixen?

Ik werk daardoor ervaringsgericht in plaats van oplossingsgericht.

Het boek van Anita Moorjani “ik moest doodgaan om mezelf te genezen” ervaar ik als overeenkomstig mijn levenservaringen.   Daar put ik (collectieve) ervaringskennis uit over 20 jaar leren hoe ik mijn eigen zelfliefde kan ontwikkelen. Dat lukt goed. Ook die kennis verwerk ik in mijn trajecten.

Actief gebruik maken van ‘safe space’

Het ervaren van een ‘safe space’ was een kantelmoment in het traject van Marieke. Marieke verlangde naar een plek waar ze meer kon voelen, omdat alles laatste jaren op de automatische piloot was gegaan. Niet nadenken, doorgaan. Hoe anders?

Als begeleidingskundige proefde ik een verlangen bij haar om haar eigenheid terug te vinden. Ik voelde het ook dankzij haar tegenslagen en frustratie onder de oppervlakte liggen. De rebel in haar. Haar grote empathische vermogen vormde een enorm voordeel.

Haar klachten – ze zag dit na aantal sessies als een optelsom van jaren oppotten en niet praten. Schaamte.  Gevoelens van falen. Ik herkende deze constatering uit mijn eigen levensworstelingen, want ik was lang geleden mijn lichaamstaal ook totaal kwijtgeraakt.

Haar leerdoel was om haar eigen lichaamssignalen eerst beter te leren herkennen, begrijpen en het daarmee te leren uithouden en er nu wel de volle aandacht aan te leren besteden. Ik maakte dit voelbaar voor haar – zij maakte zelf de koppelingen.

Hoe hielp ik Marieke verder om haar ‘safe space’ te vinden? Ik keerde hiervoor zelf naar binnen om mijn eigen gevoelsreflectie met haar te delen (volgens de principes van Jung’s Wounded Healer).

Ze zag haar innerlijke tegenstanders (kritische stemmen) onder ogen, gaf hier woorden aan en ik begeleidde haar nu die eigen veerkracht te ervaren. Ik ontwarde een stukje trauma met behulp van de adem.

Hierdoor vond zij vanuit haar “safe space” zelf antwoorden waar ze al zo lang naar zocht. Ze was zo enorm opgelucht.  Eindelijk antwoorden om een werkwijze te vinden, geloof krijgen in stappen en die  ook durven volgen. Ze kreeg een ademtechniek mee als huiswerk. Daardoor zou de weken erna ruimte ontstaan omdat er verwerking op gang was gekomen.

Ik realiseer me dat het ieders geboorterecht is om zijn eigen ‘safe space’te vinden. Daardoor werk ik hier heel graag aan mee.

Het belangrijkste moment van mijn interventie was het verschuiven van perspectief. Van probleemgericht naar krachtgericht denken. Van oplossingsgericht naar procesgericht denken. Zo zit ik onderhand zelf  in elkaar als instrument na 20 jaar werken aan groeipijnen.

Door dit vaak genoeg met hen te trainen en tot norm te verheffen, leidde dit vanzelf stapsgewijs tot een nieuwe cultuur. Vrij  natuurlijk. Het werkt als een olievlek. Leidinggevenden gingen meer het belang inzien om ruimte te geven aan het ontwikkelen van persoonlijk leiderschap.

Docenten die ervaringen delen

Een van de meest krachtige aspecten van deze team coaching was het delen van ervaringen met elkaar zonder oordeel én gewoon durven daarbij aanwezig te zijn.

Acceptatie dat je het niet meer alleen kunt. Delen. Ingrijpen. Door respect te tonen over elkaars leerdoelen en daar oprecht betrokken bij te zijn, krijgt onze kwetsbaarheid een enorme kracht. Welke steun wil je van elkaar, indien grensoverschrijdend gedrag voorkomt? Welke toolbox ligt klaar indien het weer gebeurt?

Niet meer achter de feiten aanlopen, maar preventief handelen. Door een  stukje beleid daar aan te koppelen, werd de uitdaging ook geborgd.

Deze gezamenlijke safe space gaf hen de moed om meer leiderschapsrollen op zich te nemen. Dit betekende dat Marieke en haar team ook naar scholieren een andere attitude ontwikkelden. De strijd stopte en in de klas heerste meer en meer een gemeenschapsgevoel, gedeelde waarden.

Kortom een afspiegeling van de teamcultuur. Het bevorderde een cultuur van emancipatie.

Hoe pak je je safe space als docent?

Het voorbeeld van Marieke en haar collega’s laat zien dat inspanning altijd loont om meer leiderschap te realiseren. Aandacht is het nieuwe goud.

Investeren in het weten dat jij ook een ‘safe space’ bezit en daardoor juist dankzij jouw stress beter kunt komen bij jouw eigen behoeften. Dat is alles waard. Assertiviteit, steun leren vragen bij collega’s of jezelf boven alles de ruimte te geven voor ontwikkeling- creëert hoop voor de toekomst om jezelf te kunnen leiden.

Of je nu net begint als docent of al jarenlang in het vak zit. Door bewust te werken aan ontwikkeling draag je bij aan positieve veranderingen binnen het onderwijs.

Hoe realiseer je meer leiderschap in het onderwijs?

Het vinden van jouw “safe space” bij mij start met het erkennen van jouw probleem in de situatie en jouw eigen aandeel hierin. Dat is moeilijk, maar zeker mogelijk. En juist dát maakt jou tot werkelijke regisseur.

Voorts leer je je safe space te cultiveren. Omarm mijn diepe manier van  zelfreflectie en verken jezelf door middel van mijn fantasierijke expressievormen. Ik stimuleer het werken met je zintuigen, hetgeen veel meer leidt tot  verscherping van je intuïtie.

Fouten leren is een kunst die geleerd moed worden.