Gaslighting en autisme:
herkenning voor professionals
“Ik voelde me altijd monddood gemaakt door die manipulatie. Nu bied ik mijn collega’s met autisme de steun die zij verdienen.”
Wat is gaslighting?
Gaslighting bij autisme is niet zomaar een vorm van manipulatie. Het is een subtiele manier waarop iemand met het gaslighting mechanisme probeert — vaak onbewust — een ander te laten twijfelen aan hun eigen realiteit. Dit kan verwoestend doorwerken, vooral voor mensen met neurodivergentie. Autisme behoort tot neurodivergentie (autisme, dyslexie, ADHD, hoogbegaafdheid en hoogsensitiviteit).
Deze kwetsbare groep wordt best vaak het slachtoffer van het gaslighting mechanisme.
Dit artikel legt uit waarom professionals in de zorg en het onderwijs de urgentie moeten beseffen om gaslighting gericht op mensen met autisme te doorzien.
Gebaseerd op het werk van Robin Stern (the Gaslight Effect) groeperen we eerst het gedrag van het gaslighting mechanisme in vier type mensen.
Vier types met gaslichting mechanisme
- De charismatische gaslighter – dit type gaslighter is vaak charmant, charismatisch en overtuigend
- De agressieve gaslighter – deze gaslighter maakt gebruik van openlijke agressie en intimidatie om zijn of haar zin te krijgen. Dit type is wat minder subtiel en kan gepaard gaan met verbaal of emotioneel misbruik
- De slachtofferrol-gaslighter – dit type gaslighter manipuleert anderen door zichzelf constant in de slachtofferrol te plaatsen
- De passief-agressieve gaslighter – de passief-agressieve gaslighter is subtieler en onopvallender in zijn of haar manipulatie. Ze geven bijvoorbeeld vage of tegenstrijdige signalen, negeren de gevoelens van hun slachtoffer, of doen alsof ze vergeten zijn wat ze eerder hebben gezegd of gedaan.
Je kunt meer lezen over het gedrag van het gaslighting mechanisme in mijn blog gaslighting symptomen (volgt)
Het verschil tussen zelfliefde en egoïsme
Om gaslighting en autisme te begrijpen, is het essentieel om een verschil te maken tussen zelfliefde en egoïsme. Een belangrijke oorzaak om te gaan gaslighten is een fundamenteel gebrek aan zelfliefde. Mensen die lijden onder dit mechanisme worden vaak gezien als vol van zichzelf, maar dit is een misverstand. Ze ervaren zichzelf in de diepte als leeg. Daardoor ‘nemen’ ze vooral energie – vanuit een gebrek die ze zelf niet durven toelaten.
Ze gedragen zich juist extreem afhankelijk van de energie van anderen, en door de innerlijke nood om te oeverleven manipuleren zij anderen op bijna onnavolgbare wijze. Vooral gevoelige en hooggevoelige mensen zijn van nature onbaatzuchtig en (te veel) gevend. Deze twee groepen trekken elkaar vaak aan, omdat de gaslighter de neiging heeft om te veel te nemen en de persoon met autisme de neiging heeft om te veel te geven.
Mensen met het gaslighting mechanisme lijden aan zelfzucht. Zij zijn alleen in staat om extreem te zorgen voor eigen welzijn zonder rekening te kunnen houden met anderen vanuit urgente machteloosheid. Dit is echter geen natuurlijke staat. Dit is aangepast gedrag en niet diagnostisch naar mijn idee.
Het ontstaat als overlevingsmechanisme bij mensen die niet geleerd hebben hoe ze van zichzelf kunnen houden. Ze zoeken buiten zichzelf naar de liefde en bevestiging die ze innerlijk missen, hetgeen leidt tot manipulatie, controle en in ergste mate zelfs geweld.
Dit gedrag wordt vaak verward met narcisme. Het is belangrijk om te begrijpen dat dit geen diagnose is, maar een gevolg van diepgewortelde emotionele tekorten.
Waarom gaslighting mensen met autisme aantrekt
Mensen trekken mensen aan die zich op hetzelfde emotionele niveau bevinden. Op die manier laat het universum ons leren. Het gaslighting mechanisme trekt dat dus ook aan – het autisme ook. Daarom vormt deze energie een match met mensen waarbij het ik-bewustzijn (gedeeltelijk) afwezig is.
Daarmee bedoel ik: er zit nog geen bewustzijn op. Dit wordt zelfloosheid genoemd en komt vaker voor bij mensen met autisme.
Zelfloosheid een toestand waarin iemand zichzelf volledig opoffert voor anderen, vaak ten koste van hun eigen welzijn en behoeften. Dit komt voort uit de overtuiging dat ze alleen waardevol zijn als ze iets voor anderen doen. Ook daarin schuilt een leegte.
Zij leveren hun eigen energie zo sterk uit met het helpen van anderen dat ze hun eigen behoeften, verlangens en identiteit verwaarlozen.
Echter hun gevoeligheid maakt dat zij juist daardoor gemakkelijk verstrikt raken in de dynamiek van controle en afhankelijkheid.
Dit kan gevaarlijke situaties opleveren voor mensen met autisme. Gaslighting kan hun gevoel van betekenis ondermijnen of hen emotioneel totaal afhankelijk maken van het gaslighting mechanisme.
Lastig is het doorbreken van de vicieuze cirkel van controle en gevangenschap, waarin de persoon met autisme steeds verder verwijderd raakt van zijn of haar eigen realiteit én zelfliefde.
De impact van gaslighting op mensen met autisme
Voor professionals in de zorg en het onderwijs is het cruciaal om te begrijpen hoe het gaslighting mechanisme mensen met autisme kan beïnvloeden. Hieronder volgen enkele voorbeelden van hoe het gedrag zich kan manifesteren in praktijksituaties op de werkvloer.
Voorbeelden van gaslighting bij autisme in werksituaties
- Ontkenning van zintuiglijke overprikkeling
Situatie: Sarah, een autistische verpleegkundige, werkt in een drukke ziekenhuisafdeling. De felle TL-verlichting en constante geluiden veroorzaken zintuiglijke overprikkeling, waardoor ze zich uitgeput en gestrest voelt. Wanneer ze dit probleem bij haar leidinggevende aankaart, zegt hij: “Je moet gewoon wennen aan de omgeving, dit is normaal voor een ziekenhuis.” Hierdoor gaat Sarah twijfelen aan de legitimiteit van haar ervaringen en voelt ze zich onzekerder.
- Ondergraven van emotionele reacties
Situatie: Tom, een student met autisme, heeft moeite met groepsopdrachten omdat hij zich vaak overweldigd voelt door de chaotische interacties. Wanneer hij dit deelt met zijn docent, reageert deze: “Je moet leren samenwerken, je kunt niet altijd in je eentje werken.” Tom voelt zich hierdoor onbegrepen en begint te twijfelen aan de juistheid van zijn gevoelens.
- Negeren van behoefte aan aanpassingen
Situatie: Emma, een autistische collega, heeft moeite met onverwachte veranderingen in haar werkschema. Ze vraagt om voorspelbare werktijden, maar haar manager blijft ad-hoc veranderingen doorvoeren en reageert met: “Je moet flexibeler zijn.” Dit zorgt ervoor dat Emma zich gestrest en onzeker voelt.
Herkenning van gaslighting: waarom het essentieel is voor autisme
Gaslighting op de werkvloer of in de klas creëert een cultuur van ondermijning en angst, wat de ontwikkeling ernstig belemmert. Door bewustwording te creëren en proactief te handelen, kunnen we een veel inclusievere werkplek creëren, ook voor mensen met autisme.
Het herkennen van gaslighting is een eerste cruciale stap.
Workshop “Gaslighting Stoppen”: speciaal voor professionals in het onderwijs
Om professionals te helpen deze schadelijke dynamiek te doorgronden, bied ik de workshop “Gaslighting Stoppen” aan. Deze workshop is gericht op het identificeren van gaslighting in situaties op de werkvloer, met speciale aandacht voor de impact op mensen met autisme.
Wat je leert:
- Herkennen van gaslighting: Inzicht in hoe gaslighting zich manifesteert en hoe je deze signalen kunt identificeren.
- Interventies en ondersteuning: Strategieën om gaslighting te stoppen en een veilige omgeving te creëren voor neurodivergente personen.
- Empathie en begrip: Hoe je beter kunt inspelen op de behoeften van studenten, cliënten, medewerkers en hen kunt ondersteunen in hun ontwikkeling.
Gaslighting mag geen plaats hebben in professionele omgevingen. Door deel te nemen aan de workshop “Gaslighting Stoppen,” kun je leren hoe je een gezonde werkcultuur kunt bevorderen.
Recente reacties